الکتروموتور تک فاز نوعی موتور الکتریکی است که با برق تک فاز (معمولاً ۲۲۰ ولت شهری) کار می‌کند. این موتورها در دسته پرکاربردترین موتورها برای مصارف خانگی، کارگاهی و صنعتی سبک قرار می‌گیرند. توان این موتورها معمولاً از ۰.۲۵ کیلووات (۲۵ صدم کیلووات) آغاز می‌شود و در برخی مدل‌ها تا ۳۰ کیلووات نیز می‌رسد. با این حال، در توان‌های بالا استفاده از موتور سه‌فاز رایج‌تر است.
جنس بدنه و ساختار الکتروموتور تک فاز چیست؟
الکتروموتور صنعتی تک فاز معمولاً با دو نوع بدنه چدنی و آلومینیومی تولید می‌شوند:
-
بدنه چدنی: مقاوم‌تر، سنگین‌تر و مناسب برای محیط‌های صنعتی سخت و پر لرزش.
-
بدنه آلومینیومی: سبک‌تر، با قابلیت دفع حرارت بهتر و معمولاً مناسب‌تر برای دستگاه‌های کوچک یا فضاهای محدود.
دور موتور الکتروموتور تک فاز
این موتورها در چهار سرعت چرخش (rpm) استاندارد در بازار موجود هستند:
-
۷۰۰ دور در دقیقه (RPM)
-
۹۰۰ دور
-
۱۴۰۰ دور
-
۳۰۰۰ دور
سرعت موتور به‌طور مستقیم با تعداد قطب‌های سیم‌پیچی آن مرتبط است. هرچه تعداد قطب‌ها بیشتر باشد، دور موتور کمتر خواهد بود. انتخاب دور مناسب بسته به نوع کاربرد و دستگاه متفاوت است؛ مثلاً در بالابرها معمولاً از دور پایین‌تر و در پمپ‌ها از دورهای بالا استفاده می‌شود.
برندهای الکتروموتور تک فاز
در بازار ایران، الکتروموتور تک فاز با برندهای مختلفی عرضه می‌شوند:
-
برندهای ایرانی: مانند الکتروژن، جمکو (جمکو)، موتوژن، که کیفیت قابل قبولی دارند و قطعات یدکی آن‌ها نیز به راحتی در دسترس است.
-
برندهای چینی: تنوع زیادی دارند و از کیفیت متوسط تا بالا برخوردارند؛ بسته به برند سازنده و رده کیفیتی آن.
-
برندهای اروپایی: همچون الکتروموتور WEG ، الکتروموتور Siemens ، ABB، و… که اغلب در ایران کمیاب یا بسیار گران هستند و بیشتر در پروژه‌های خاص یا واردات سفارشی دیده می‌شوند.
انواع راه‌اندازی
الکتروموتورهای تک فاز معمولاً در دو نوع کلی از نظر سیستم راه‌اندازی دسته‌بندی می‌شوند:
-
مدل کلاج‌دار : در این موتورها از یک سیستم کلاچ یا سوئیچ گریز از مرکز استفاده می‌شود تا پس از رسیدن به دور مشخص، خازن راه‌انداز یا سیم‌پیچ کمکی از مدار خارج شود.
-
مدل رله‌ای: در این موتورها یک رله جریان یا رله ولتاژ برای قطع خودکار خازن راه‌انداز پس از شروع به کار موتور به کار می‌رود.
هر دو مدل برای کاربردهای مختلف مناسب هستند و انتخاب بین آن‌ها به نوع عملکرد، پایداری و نیاز دستگاه بستگی دارد.
ترمز در الکتروموتور تک فاز
به‌طور پیش‌فرض الکتروموتورهای تک فاز فاقد سیستم ترمز هستند، اما امکان نصب ترمز الکترومغناطیسی یا مکانیکی به‌صورت سفارشی یا توسط تعمیرکار مجاز وجود دارد. این موضوع مخصوصاً در کاربردهایی مثل بالابرها، دستگاه‌های برش یا خطوط تولیدی که نیاز به توقف سریع دارند، اهمیت پیدا می‌کند.
کاربردهای رایج
الکتروموتور تک فاز به دلیل نصب آسان و کار با برق شهری، کاربردهای گسترده‌ای دارد، از جمله:
-
پمپ آب و پمپ کف‌کش
-
کمپرسورهای کوچک
-
ماشین‌آلات صنعتی سبک
-
کولرهای صنعتی
-
بالابر و وینچ‌های ساختمانی
-
دستگاه‌های خانگی و کارگاهی